کد مطلب:21150 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

انسان براي شناخت خود و خودسازي و ديگرسازي چه راههايي را بايد در پيش بگيرد؟

نخست بايد در صفات منفي و مثبت و خوب و بد خود، دقيق شود و هريك از آنها را بشناسد و به نشانهها و آثار خصلتهاي خوب و يا بد خود پي ببرد. او در اين مسير بايد به خويشتن با ديده بيطرفي بنگرد چون اگر با خوشبيني به سراغ خودشناسي برود موفق نميشود. زيرا محبت و عشق به خويشتن و حبّ ذات انسان را كور و كر ميسازد و مانع از ديدن حقايق ميگردد.

در درجه دوم اگر در خود صفات خوبي همانند گرايش مذهبي، سخاوت، ايثار، نوعدوستي و يتيم نوازي يافت، آنها رإ؛

ّّ تقويت نمايد، به آنها عمق بخشد و قلمرو آنها را گسترش دهد و اگر تعدادي از صفات ناپسند همانند حسادت، خسيس بودن، سخن چين بودن، فحّاش و بد دهن بودن را در خود مشاهده كرد، آنها را ترك گويد و به معالجه و درمان آنها بپردازد.

بهترين راه خودشناسي، شكستن سدّ غرور و كبر و نخوت است. افرادي كه خود را شخصي شايسته و لايق و بدون عيب و نقص ميدانند، در خودشناسي و خودسازي ره به جايي نميبرند و از چاه خودبيني نميرهند ولي افرادي كه به خود سوءظن دارند، هر روز زواياي اخلاقي خود را ميكاوند تا نقطه ضعف خود را بيابند و آن را برطرف نمايند. چنين كساني گام نخست خودشناسي را برداشتهاند و راه را هموار كردهاند و به هدايتشان بايد اميدوار شد.

در اين رابطه يعني در شناختن خود، مطالعه كتابهاي »انسانشناسي نظري« و »انسانشناسي عملي« از آقاي شهريار بهاري توصيه ميشود و نيز كتاب »انسان در قرآن«؛ مرتضي مطهري فراموش نشود.

اما راههاي خودسازي: در خودسازي بايد شاهراههايي را پيمود تا به قلههاي رفيع سعادت صعود نمود. از جمله:

1- در شناخت خدا و صفات جلال و جمال او و اثبات يگانگي او بايد بيشتر مطالعه نمود. در آيات آفاقي و انفسي و شگفتيهاي جهان آفرينش و آسمان و زمين و شب و روز و ماه و خورشيد و رمز و راز اين عالم، بيش از پيش بايد انديشيد و تفكر كرد. با نظر به ارزش و اهميت توحيد، يعني خداشناسي است كه قرآن بيش از هر موضوع، آن را مطرح كرده و 1400 آيه به آن اختصاص داده است. اگر كسي در شناخت كامل و جامع خدا كوتاهي كند به يقين در مراحل بعدي خودسازي ناتوان خواهد بود.

2- حاضر و ناظر دانستن خداوند در همهجا و در همه كارها. انسان نبايد در هيچ شرايطي حتي در خلوتترين مكانها خود را تنها ببيند، چرا كه خداوند همواره همراه او و ناظر به كردار و گفتار او است. افزون بر آن، دو فرشته »رقيب« و »عتيد« پيوسته در كنار انساناند و گفتهها، شنيدهها، خطورات ذهني و خاطرهها و حركات و سكنات و رفتار و گفتار او را لحظه به لحظه كنترل ميكنند. شخصي كه اين ويژگي در او پيدا شده باشد يعني خود را تحت كنترل خدا و فرشتهها بداند، كمتر گناه ميكند. چون خود را هيچ وقت غايب از ديد و منظر خدا و فرشتهها نميداند.

3- باور قطعي و يقيني به جهان آخرتو ايمان به قبر و قيامت، حساب و كتاب و برزخ و دوزخ و پاداش و

مجازات. وقتي كه انساني به يقين دريافت كه هيچ عملي از او هر چند به مقدار ذرّه بسيار كوچك، بدون محاسبه نخواهد ماند، چنين كسي در صدد انجام كار خلاف بر نميآيد و از خودسازي لحظهاي غفلت نميورزد. در قرآن كريم بيش از 1200 آيه مربوط به معاد است. به عنوان مثال در آيه ذيل هشدار ميدهد كه تمام اعمال انسان در پيشگاه خدا ثبت شده و در روز قيامت مورد مشاهده او قرار ميگيرد.

(فَمَن يعمل مثقال ذرّةٍ خَيراً يَره و مَن يَعمل مثقالَ ذَرَّةٍ شرّاً يَره) (زلزال)

به همين جهت، عارفان نامدار و انسانهاي نمونه و حق مدار پيوسته به ياد مرگ و برزخ و عذاب و عقاب و بهشت و جهنم بودند. علامه طباطبايي(ره) مفسر بزرگ قرآن، با خط زيبايي اين جمله را نوشته و در گوشه كتابخانهاش، در منظر ديد خود نصب كرده بود كه: »ما ابد در پيش داريم«. او پيوسته آن جمله را ميديد و به ياد مراحل عظيم و عقبههاي سخت قيامت ميافتاد.

4- انجام تكاليف ديني و ارزش دادن به آنها؛ همانند نماز، روزه، حج، خمس و...

5- رعايت حقوق ديگران به ويژه پدر و مادر و استاد و برادران و خواهران ديني.

6- ترك گناه و تصميم بر انجام كارهاي مثبت و خداپسند.

7- به قدر ضرورت حرف زدن و به قدر ضرورت تغذيه نمودن. يعني صحبتهاي زياد و مازاد بر نياز و ضرورت و نيز تغذيه زياد به طور طبيعي مانع از خودسازي و تزكيه نفس ميشوند.

8- در راه خودسازي براي خود الگو و اسوه ثابت برگزيند و از تكروي بپرهيزد كه به گمراهي ميانجامد. به ويژه به فتاواي مرجع تقليد بها بدهد و فتواهاي آنان را توجيه و تحريف ننمايد. همچنين كتابها و دستورالعملهاي عارفان بلند پايه شيعه را مورد مطالعه و توجه قرار دهد. كُتبي نظير رساله لقاءالله، ترجمه المراقبات و ترجمه اسرارالصلوة از آيت الله ميرزا جواد ملكي تبريزي و معراج السعادة، تأليف احمد نراقي و كيفر گناه اثر رسولي محلاتي را مطالعه كند.

و اما درباره ديگر سازي كه در آخر سؤال آمده است، بايد گفت در واقع همان معيارهاي خودسازي را بايد به ديگران القا كرد و آنان را تحت نظر گرفت كه بر طبق توصيههاي انجام شده عمل كنند وگرنه ممكن است گمراه شوند.